Letnie posiedzenie Komitetu Chemii PAN

12 czerwca 2025 r. w Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego odbyło się V posiedzenie plenarne Komitetu Chemii PAN obecnej kadencji. Część merytoryczna spotkania została poświęcona egzaminowi maturalnemu z chemii, wpisując się w szerszą tematykę kształcenia chemików – jednego z priorytetów działalności Komitetu w bieżącej kadencji. Podjęcie tego zagadnienia odzwierciedla szczególne zaangażowanie Komitetu w kwestie edukacji chemicznej oraz przygotowania przyszłych kadr.

Posiedzenie rozpoczął o godz. 11:00 Przewodniczący Komitetu, prof. Paweł Kulesza, witając członków oraz zaproszonych gości przybyłych na spotkanie.

Podczas zebrania jednogłośnie przyjęto porządek obrad oraz zatwierdzono protokół z poprzedniego zebrania plenarnego w Łodzi z 11 kwietnia 2025 r. Przewodniczący omówił bieżące sprawy dotyczące działalności Komitetu oraz planowane inicjatywy na drugą połowę roku. Następnie, przedstawiono zmiany w zasadach przyznawania patronatów honorowych komitetów naukowych PAN. Szczegółowe informacje, obejmujące opis procedury oraz formularz zgłoszeniowy, są dostępne na stronie internetowej Komitetu (zakładka: Działalność → Patronaty honorowe). Zasady wprowadzone przez kierownictwo PAN pozwolą zwiększyć widoczność wydarzeń objętych patronatem honorowym, w tym przez system komunikacji PAN (strona główna PAN → Wydarzenia/Kalendarz).

Prof. Beata Godlewska-Żyłkiewicz, Członkini Prezydium, przedstawiła propozycję nagród, które będą przyznawane przez KCh PAN, oraz omówiła wstępną wersję regulaminu nagrody za popularyzację chemii i/lub popularyzację historii polskiej chemii. Inicjatywa spotkała się z dużą aprobatą wszystkich członków, którzy uznali taką formułę nagrody za oryginalną i potrzebną środowisku chemików. Dyskutowano również nad nadaniem nagrodzie rangi nagrody „imiennej” – upamiętniającej wybitnego chemika zasłużonego w popularyzację chemii.

Główny punkt posiedzenia plenarnego był poświęcony dyskusji nt. matury z chemii z udziałem dr hab. Roberta Zakrzewskiego, prof. UŁ – Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (CKE) w Warszawie.

Na wstępie prelegent zainscenizował początek przebiegu tegorocznego egzaminu maturalnego z chemii, rozdając członkom Komitetu tegoroczne arkusze egzaminacyjne i prosząc o ich wypełnienie uwagami oraz komentarzami dotyczącymi konstrukcji pytań oraz zakresu sprawdzanych zagadnień. W dalszej części omówił szczegółowo podstawę prawną egzaminu, obowiązującą podstawę programową z chemii dla szkół średnich, cele egzaminu maturalnego, typologię zadań, poziom trudności na przestrzeni ostatnich lat, wyniki procentowe uczniów oraz znaczenie egzaminu z chemii w procesie rekrutacji na studia wyższe, w szczególności na kierunki medyczne. Dr hab. Zakrzewski opisał także wieloetapową procedurę tworzenia arkuszy maturalnych, w którą zaangażowane są także Okręgowe Komisje Egzaminacyjne (OKE), oraz związane z tym wyzwania organizacyjno-logistyczne. Obecnie trwają prace w CKE nad arkuszem maturalnym na rok 2028.

Kolejnym punktem obrad była prezentacja dr hab. Pawła Bernarda, prof. UJ (Przewodniczącego Sekcji Dydaktyki PTChem) pt. „Egzaminy zewnętrzne okiem ucznia, nauczyciela i dydaktyka”. W wystąpieniu zostały poruszone m.in. kwestie polemiki nad terminami egzaminów, jak i np. nomenklatury związków chemicznych w podręcznikach szkolnych/zadaniach maturalnych vs. zalecenia IUPAC. Zostały również omówione tablice maturalne z chemii. Na koniec Prelegent omówił również przyszłą siatkę godzin w szkole podstawowej, w której na chemię zarezerwowano tylko 3 h w cyklu (kl. VIII 1h, kl. VIII 2h). Wskazano, że 4 h w cyklu byłyby odpowiednie.

Oba wystąpienia spotkały się z dużym zainteresowaniem członków KCh PAN oraz zapoczątkowały długą, ożywioną i prowokującą dyskusję. Członkowie Komitetu i zaproszeni goście zgłosili szereg postulatów, które zostaną poddane dalszej analizie przez zaproszonych ekspertów. W szczególności zwrócono uwagę na nieadekwatność liczby godzin przeznaczonych na nauczanie chemii względem zakresu treści sprawdzanych na egzaminie maturalnym oraz na ich wysoki poziom trudności. Jak zauważono – poziom egzaminu jest podnoszony „sztucznie”, przede wszystkim przez wzgląd na to, iż dobrze zdana matura z chemii jest także „przepustką” na kierunki medyczne, co w ogóle nie pokrywa się z oczekiwaniami stawianymi przez wydziały chemiczne w Polsce. Członkowie zwrócili uwagę, że poziom matury z chemii rośnie, a zaś spada poziom matury z matematyki; egzamin z chemii nie może pełnić roli selekcjonującej (na kierunki medyczne) i uprzedzającej do przedmiotu/dyscypliny. Wydziały chemiczne poszukują kandydatów realnie zainteresowanych chemią – jako ciekawą i rozwojową dyscypliną nauki, a nie zniechęconych do jej studiowania przez nadmierne wymagania programowe i problemy z ich poprawną realizacją w szkolnej praktyce. Zwrócono uwagę, że jest to jedna z głównych przyczyn trudności w rekrutacji na kierunki chemiczne oraz malejącego zainteresowania chemią wśród kandydatów na wyższe uczelnie.

Wskazano, że w obecnych – dynamicznie zmieniających się warunkach społecznych, program nauczania chemii w szkole średniej powinien koncentrować się jedynie na treściach podstawowych oraz pełnić funkcję inspirującą i zachęcającą uczniów do podjęcia studiów na kierunkach chemicznych. Podkreślono, że zagadnienia bardziej zaawansowane i rozbudowane (np. kinetyka chemiczna, czy wieloetapowe zadania ze stechiometrii) powinny zostać przesunięte do realizacji w ramach przedmiotów akademickich, takich jak „Podstawy chemii” czy „Chemia ogólna”, prowadzonych na I roku każdych studiów chemicznych. Powtórnie uwypuklono, że obecna formuła egzaminu maturalnego przyczynia się do znaczącego spadku liczby kandydatów wybierających studia chemiczne w Polsce, co będzie coraz silniej potęgowane przez niż demograficzny.

W dyskusji zgodnie uznano, że egzamin maturalny z chemii powinien przede wszystkim wspierać rozwój uczniów/przyszłych studentów zainteresowanych głównie studiami chemicznymi. Poruszono również kwestię zastosowania skali centylowej w prezentacji wyników matury. Obecna konstrukcja arkusza egzaminacyjnego z chemii powoduje, że aby maturzysta mógł dostać się na studia medyczne musi mieć średnio ok. 85 % pkt. Zwrócono ze zdumieniem uwagę, że średnia liczba punktów uzyskiwanych na egzaminie maturalnym z chemii wynosi zaledwie 30-40 % pkt., co uznano za strasznie niski (skandaliczny) wynik. Podkreślono, że poziom trudności egzaminu powinien być tak dostosowany, aby umożliwiał uczniom osiągnięcie realnych efektów; stwierdzono, że bardziej poprawny/naturalny wynik to średni poziom 50-60 % pkt., który lepiej odzwierciedla poprawność realizacji celów kształcenia chemii na etapie szkoły średniej, przy jednoczesnym właściwszym zbalansowaniu uzyskanych wyników oceny punktowej.

Zaproszeni eksperci zadeklarowali stałą współpracę z KCh PAN i Komisją ds. kształcenia, również przy wypracowywaniu wspólnych stanowisk wraz Polskim Towarzystwem Chemicznym i innymi gremiami. Po burzliwej i konstruktywnej debacie Przewodniczący ogłosił przerwę.

W drugiej części posiedzenia Komisja ds. ogólnych przedstawiła projekt apelu do MNiSW ws. zwiększenia finansowania nauk ścisłych, z dodatkowym zwiększeniem puli nakładów na nowe inwestycje aparaturowe oraz zabezpieczenia środków na jej utrzymanie przez kolejne lata. Zdecydowano o dalszej pracy nad stanowiskiem do najbliższego posiedzenia wraz z zainteresowanymi komitetami wydziałowymi z dziedziny nauk ścisłych.

Następnie przewodniczący Komisji ds. współpracy z przemysłem i otoczeniem społecznym przedstawił zakres pracy na najbliższe miesiące i wraz z członkami KCh PAN zostały wybrane pierwsze priorytetowe tematy, dla których Komisja wypracuje propozycje stanowisk. Podkreślono np. potrzebę intensyfikacji współpracy z polskim przemysłem chemicznym poprzez wydarzenia partneringowe oraz np. konieczność odnowienie Platformy Transferu Technologii.

Na zakończenie Przewodniczący podziękował przybyłym gościom, ekspertom i członkom za aktywny udział w obradach i zapowiedział, że w tym roku planowane są jeszcze dwa zebrania plenarne KCh PAN, w tym spotkanie, które odbędzie się w Krakowie na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego na przełomie października i listopada. Będzie ono poświęcone kwestiom finansowania badań, w szczególności badań podstawowych realizowanych ze środków NCN.

Galeria