Jesienne posiedzenie Komitetu Chemii PAN na Uniwersytecie Jagiellońskim

Posiedzenie Komitetu Chemii PAN zostało zainaugurowane przez Przewodniczącego, prof. Pawła Kuleszę. Na wstępie Przewodniczący serdecznie powitał zgromadzonych członków Komitetu, a także zaproszonych gości; wśród nich byli: Dyrektor Narodowego Centrum Nauki (NCN) – prof. Krzysztof Jóźwiak, Prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP) – prof. Krzysztof Pyrć, Przewodniczący Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych PAN – prof. Karol Palka, Prezesa Oddziału PAN w Krakowie – prof. Karol Życzkowski oraz Przewodniczący Zespołu Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Rady Doskonałości Naukowej – prof. Marcin Hoffman.

Szczególne podziękowania zostały skierowane do gospodarzy posiedzenia, którzy przyczynili się do jego organizacji: prof. Piotra Pietrzyka – Dziekana Wydziału Chemii UJ, oraz prof. Wojciecha Macyka – Prorektora UJ ds. nauki.

Po oficjalnym otwarciu posiedzenia, przyjęto przesłany uprzednio porządek obrad. Następnie dokonano zatwierdzenia protokołu z poprzedniego, letniego zebrania plenarnego KCh PAN, które odbyło się w dniu 12 czerwca 2025 r. w Warszawie. Następnie, Przewodniczący przedstawił plan harmonogramu kolejnych posiedzeń plenarnych. Zapowiedział, iż w połowie grudnia planowane jest zwołanie VII posiedzenia Komitetu w trybie zdalnym. Posiedzenie to zostanie poświęcone przede wszystkim sprawom organizacyjnym i będzie wymagało podjęcia pod głosowanie kilku uchwał KCh PAN. Kolejne posiedzenie plenarne zaplanowane jest na marzec 2026 r. i odbędzie się w Instytucie Metali Nieżelaznych – Sieć Badawcza Łukasiewicz w Poznaniu, natomiast letnie posiedzenie odbędzie się w czerwcu na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej.

W dalszej części spotkania głos zabrał prof. Piotr Pietrzyk – Dziekan Wydziału Chemii UJ. W swoim wystąpieniu przybliżył zgromadzonym członkom strukturę Wydziału, kwestie rekrutacji studentów w br., a także omówił najnowsze inwestycje aparaturowe i infrastrukturalne, jednocześnie prezentując ambitne plany rozwoju na najbliższą przyszłość. Prof. Pietrzyk zachęcił także przybyłych członków Komitetu do aktywnego rozwijania i zacieśniania współpracy naukowej z badaczami z Wydziału Chemii UJ.

Następnie wystąpił prof. Wojciech Macyk, Prorektor UJ ds. nauki, który skoncentrował się na najbliższych wyzwaniach stojących przed uczelnią, szczególnie tych związanych z nadchodzącą ewaluacją jednostek naukowych oraz kolejną edycją programu IDUB (Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza). Prof. Macyk zaakcentował również konieczność dążenia do zbieżności celów, która powinna stanowić kluczowy bodziec stymulujący aplikacje o środki finansowe na badania pozyskiwane z funduszów UE.

W dalszej części wystąpił prof. Karol Życzkowski – Prezes Oddziału PAN w Krakowie, który w swojej wypowiedzi dużo czasu poświęcił obciążeniem biurokratycznym dla grantobiorców i wskazał na ich wysoce negatywny wpływ na pracę naukową/badawczą oraz na konieczność uproszczenia wewnętrznych procedur administracyjnych.

Centralnym punktem posiedzenia była dyskusja poświęcona finansowaniu badań podstawowych w Polsce. W debacie udział wzięli prof. Krzysztof Jóźwiaki i prof. Krzysztof Pyrć. Dyskusję moderowała prof. Grażyna Stochel – Wiceprzewodnicząca KCh PAN.

Prof. Krzysztof Jóźwiak na wstępie podkreślił, że efekty działania NCN są obecnie poniżej oczekiwań środowiska naukowego, a jego budżet stanowi zaledwie ok. 5 % budżetu MNiSW. Główną przyczyną tej sytuacji jest utrzymywanie się praktycznie stałego od lat rocznego budżetu agencji na poziomie 1,7 mld zł. Jednocześnie Dyrektor NCN z satysfakcją zauważył pozytywny odzew ze strony środowiska na politykę Centrum od samego początku, tj. od 15 lat, która kładzie nacisk na jakość naukową finansowanych projektów. Ok. 40 % funduszy jest konsumowana przez młodych naukowców (laureatów konkursów+wykonawców grantów), a ze 110 tys. badaczy w całym systemie nauki tylko ok. 21 tys. było przynajmniej raz laureatami konkursów NCN (wliczając osoby, które nie są już w nauce). Prof. Jóźwiak podkreślił także potrzebę zmiany sposobu komunikacji problemów środowiska naukowego, wskazując na konieczność przedstawiania dobrych modeli prowadzenia badań oraz wypracowania w środowisku flagowych rozwiązań w tym zakresie. Podkreślił, że wielu grantobiorców NCN staje się następnie liderami np. w projektach konsorcyjnych Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). W kontekście międzynarodowym, Dyrektor NCN zapowiedział, że w bliższej perspektywie czasowej podjęte zostaną dyskusje nad możliwościami legislacyjnymi, mającymi na celu przydzielanie finansowania dla tych badaczy, których projekty uzyskały pozytywne recenzje w grantach ERC, ale nie zostały sfinansowane z powodu braku środków w Brukseli. Rozważane jest ich wsparcie finansowe ze strony krajowych agencji grantowych; podobne rozwiązania są już stosowane na Litwie i na Malcie. Prof. Jóźwiak podkreślił, że jest to jeden z zasadniczych aspektów aktualnych działań NCN.

Następnie prof. Krzysztof Pyrć przedstawił wizję działania Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Fundacja ma pełnić rolę pomostu integrującego społeczeństwo, naukowców i inne krajowe agencje grantowe. Prof. Pyrć zaznaczył, że FNP finansuje projekty bazujące na badaniach podstawowych, ale z wyraźnym nastawieniem na ich aplikacyjność. Zapowiedział także rozpoczęcie prac nad programem pilotażowym na nowe pomysły badawcze, w którym oceniany będzie jedynie pomysł, a kluczowym założeniem będzie brak oceny dorobku naukowego wnioskodawcy oraz miejsca wykonywania projektu. W dalszej części wypowiedzi Prezes FNP skrytykował obecny system ewaluacji jednostek i naukowców. Stwierdził, że system ten nie promuje autentycznej jakości badań naukowych, a „objawy jakości” – takie jak wysoka cytowalność i wysoki Impact Factor (IF) – są „sztucznie optymalizowane”. W efekcie badacze koncentrują się na osiąganiu celów ewaluacyjnych, zamiast na prowadzeniu wysokiej jakości badań. Postulował, że nowy/lepszy system powinien być oparty na rzetelnej ocenie eksperckiej, aby głównym celem badaczy nie było zdobywanie punktów tylko budowanie jakości badań i publikacji. Podsumowując, prof. Pyrć stwierdził, że „nauka jest biedna, gdyż społeczeństwo nie widzi tego, co robią naukowcy, czyli został przerwany kontakt między naukowcami a społeczeństwem”. Dodał, że dużym wyzwaniem w najbliższym czasie będzie optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów finansowych.

Następnie o zabranie głosu został poproszony prof. Karol Palka, Przewodniczący Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych PAN (ZDIN) i jednocześnie Dyrektor Instytutu Matematycznego PAN. Prof. Palka przedstawił skrótowo istotę obecnej, trudnej sytuacji instytutów naukowych PAN na tle krajowego systemu nauki. Wskazał na istotne problemy związane z finansowaniem instytutów PAN. Kluczową kwestią jest fakt, że do obliczania dotacji podmiotowej wykorzystywany jest ten sam wadliwy algorytm, który służy finansowaniu uczelni. Prof. Palka podkreślił, że instytuty naukowe PAN pełnią inną funkcję w systemie nauki niż uczelnie, co sprawia, że zastosowanie jednolitych reguł (dedykowanych uczelniom) prowadzi do dysfunkcji finansowania instytutów naukowych. W przypadku 68 instytutów PAN o skrajnie różnym profilu badawczym, od nauk humanistycznych i społecznych po nauki medyczne, algorytm ten powoduje dodatkowo duże dysproporcje w finansowaniu pomiędzy dziedzinami i dyscyplinami, czego konsekwencją jest spadek potencjału instytutów PAN. W podsumowaniu swojego wystąpienia, prof. Palka zaapelował o podjęcie szerokiej dyskusji nad koniecznością systemowego zwiększenia nakładów na naukę w perspektywie 10-letniej. Postulował podniesienie PKB na naukę z obecnego poziomu od około 1% do 3%.

Kolejnym punktem porządku obrad było wystąpienie prof. Zbigniewa Sojki – Wiceprzewodniczącego Komisji ds. Nauki Komitetu Chemii PAN. Profesor Sojka przedstawił wnioski wynikające z pracy Komisji. W swojej prezentacji (poniżej) zawarł szereg uwag oraz szczegółowych postulatów mających na celu poprawę systemu finansowania badań naukowych w Polsce. Prof. Sojka wielokrotnie podkreślał, że obecny system finansowania badań sprzyja silnej atomizacji środowiska naukowego, projekty są krótkotrwałe oraz dostosowane do stopnia naukowego i etapu kariery naukowej – co generuje szereg istotnych problemów, osłabiając finalnie pozycję polskiej nauki na arenie międzynarodowej. W ramach postulatów wskazano, że podstawą działania dużych zespołów powinny stać się projekty długoterminowe, na przykład o horyzoncie czasowym 5+5 lat, z ich periodyczną oceną.

Po przerwie wznowiono obrady, poświęcając czas na dyskusję, w trakcie której omówiono szereg cząstkowych problemów wynikających z funkcjonowania obecnego systemu finansowania nauki. W dyskusję aktywnie włączyli się członkowie Komitetu, co zaowocowało merytoryczną wymianą opinii na temat możliwości zacieśniania współpracy między naukowcami a agencjami finansującymi ich badania.

Stwierdzono, że najlepszym rozwiązaniem jest dbanie o wysoką kulturę jakości prowadzenia badań naukowych, przy jednoczesny dbaniu o wysoką jakość recenzji; zaproponowano, aby agencje robiły audyty wewnętrzne celem kontroli jakości dostarczanych recenzji. Jednocześnie podkreślono, że ewaluacja działalności naukowej w jej obecnym kształcie, jest ważnym kontekstem, który nie tylko nie buduje wysokiej jakości badań, ale ma tendencję do utrwalania niepożądanych wzorców w środowisku. Końcowa dyskusja koncentrowała się także nt. przyszłości finansowania badań podstawowych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem planu Ustawy budżetowej na 2026 rok. W rezultacie dyskusji podsumowującej podjęto decyzję, że w najbliższym czasie zostaną opracowane przez Komitet postulaty środowiska chemików, które następnie zostaną przedstawione decydentom.

Na zakończenie Przewodniczący podziękował przybyłym gościom, ekspertom i członkom za aktywny udział w obradach i oficjalnie zamknął posiedzenie.

Galeria