Współpraca międzynarodowa
Komitet Chemii PAN pełni funkcję Komitetu Narodowego ds. współpracy z Międzynarodową Unią Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) pod przewodnictwem prof. dr hab. Pawła Kuleszy, czł. PAN.
Działalność Komitetu na arenie międzynarodowej obejmuje utrzymywanie i rozwijanie współpracy z IUPAC poprzez aktywny udział w bieżących pracach Unii, delegowanie przedstawicieli Polski do jej wydziałów i komisji oraz promowanie i koordynowanie inicjatyw tej organizacji w Polsce.
Komitet szczególny nacisk kładzie na działania informacyjne w środowisku naukowym chemików, które obejmują m.in. przedstawianie możliwości udziału w prestiżowych konkursach o Nagrody IUPAC. Dzięki tym inicjatywom Komitet przyczynia się do zwiększenia widoczności osiągnięć polskich naukowców na arenie międzynarodowej.
O IUPAC
Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC, ang. International Union of Pure and Applied Chemistry) to globalna federacja Narodowych Organizacji Członkowskich (NAO) typu non-profit, która została założona w 1919 roku w celu rozwoju i promowania chemii jako nauki. Jej powstanie było wynikiem współpracy chemików zarówno z przemysłu, jak i środowisk akademickich, którzy dostrzegli potrzebę międzynarodowej standaryzacji wag, miar, nazw i symboli w chemii.
Obecnie IUPAC zrzesza 56 Narodowe Organizacje Członkowskie reprezentujące chemię swoich krajów, odgrywając kluczową rolę w ujednolicaniu terminologii chemicznej, klasyfikacji związków i zasad nomenklatury na całym świecie.
Działalność IUPAC nie ogranicza się jedynie do normalizacji danych, lecz także:
- Wspiera zrównoważony rozwój poprzez promowanie rozwiązań zgodnych z wiedzą chemiczną i globalnymi wyzwaniami środowiskowymi;
- Zapewnia wspólny język dla chemii, umożliwiając precyzyjną komunikację między naukowcami na całym świecie;
- Pełni rolę rzecznika wolnej wymiany informacji naukowej, ułatwiając dostęp do wyników badań oraz międzynarodową współpracę;
- Opracowuje zalecenia dotyczące jednoznacznego, jednolitego i spójnego nazewnictwa i terminologii dla różnych dziedzin nauki, w tym dla nowych pierwiastków w układzie okresowym;
- Standaryzuje metody pomiaru, masy atomowe i inne dane niezbędne dla badań chemicznych, dbając o ich precyzję i porównywalność;
- Publikuje raporty techniczne, czasopisma, książki, bazy danych i inne zasoby informacyjne, wspierając rozwój nauki, organizację konferencji oraz przyznawanie nagród za wybitne osiągnięcia naukowe.
Dzięki swojej działalności IUPAC od ponad wieku odgrywa kluczową rolę w kreowaniu nauk chemicznych na całym świecie, zapewniając im jednolity fundament terminologiczny i metodologiczny.
Polska w IUPAC
Polska jest ważnym członkiem IUPAC – posiada 4 głosy w Zgromadzeniu Ogólnym, podobnie jak np. Szwajcaria, Izrael, Kanada i Australia. Spośród 56 krajów członkowskich tylko 20 dysponuje 6, 5 lub 4 głosami. Największą liczbę głosów (po 6) mają USA, Chiny, Japonia i Niemcy.
| Kraj | Składka roczna w 2024 [$] | Liczba głosów |
| Chiny–Pekin | ≥40 000 | 6 |
| Niemcy | ||
| Japonia | ||
| USA | ||
| Chiny–Tajpej | 40 000 – 20 000 | 5 |
| Francja | ||
| Hiszpania | ||
| Holandia | ||
| Indie | ||
| Rosja | ||
| Wielka Brytania | ||
| Włochy | ||
| Australia | 20 000 – 10 000 | 4 |
| Belgia | ||
| Izrael | ||
| Kanada | ||
| Malezja | ||
| Polska | ||
| Singapur | ||
| Szwajcaria | ||
| Austria | 10 000 – 5 000 | 3 |
| Chile | ||
| Czechy | ||
| Dania | ||
| Finlandia | ||
| Irlandia | ||
| Norwegia | ||
| Portugalia | ||
| Portoryko | ||
| RPA | ||
| Szwecja | ||
| Tajlandia | ||
| Turcja | ||
| Węgry | ||
| Bułgaria | 5 000 – 2 000 | 2 |
| Estonia | ||
| Grecja | ||
| Nowa Zelandia | ||
| Słowacja | ||
| Słowenia | ||
| Bangladesz | <2 000 | 1 |
| Kostaryka | ||
| Chorwacja | ||
| Gwatemala | ||
| Honduras | ||
| Jamajka | ||
| Jordania | ||
| Kazachstan | ||
| Kuwejt | ||
| Nepal | ||
| Nigeria | ||
| Peru | ||
| Senegal | ||
| Serbia | ||
| Sri Lanka | ||
| Urugwaj |
Historia Polski w IUPAC
Polska została zaproszona do udziału w pracach Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) już w 1920 roku, wkrótce po odzyskaniu niepodległości po okresie zaborów. W dwudziestoleciu międzywojennym, dzięki porozumieniu Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) z Polskim Towarzystwem Chemicznym (PTCHEM), powołano Narodowy Komitet Chemiczny, który był umocowany do kontaktów z IUPAC. W tym czasie prof. Wojciech Świętosławski dwukrotnie piastował stanowisko Wiceprezydenta IUPAC (1928–1932, 1936–1940).
W latach 1946–1952 działał przy PAU Chemiczny Komitet Narodowy, odpowiedzialny za rozwijanie dalszej współpracy z IUPAC. W jego skład wchodzili przedstawiciele PTCHEM, PAU, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Akademii Nauk Technicznych. Od 1945 do 1947 prof. Wojciech Świętosławski pełnił funkcję Wiceprezydenta IUPAC.
Od 1952 roku Polska Akademia Nauk pełni funkcję Narodowej Organizacji Członkowskiej zrzeszonej w IUPAC, a od 1954 roku tymi pracami kieruje bezpośrednio Komitet Chemii PAN.
Stanowiska w Biurze Wykonawczym oraz funkcje Przewodniczących Wydziałów IUPAC sprawowali następujący naukowcy związani z Komitetem Chemii PAN i Komitetem Chemii Analitycznej PAN:
- prof. Tadeusz Urbański, czł. PAN – Politechnika Warszawska, Wydział Chemiczny
- prof. Wiktor Kemula, czł. PAN – Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii
- prof. Jan Michalski, czł. PAN – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
- prof. Adam Hulanicki, czł. PAN – Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii
- prof. Edward Grzywa – Instytut Chemii Przemysłowej
- prof. Stanisław Penczek, czł. PAN – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN.
Przedstawiciele Polski w IUPAC
W obecnej kadencji, obejmującej lata 2024-2025 następujący przedstawiciele polskiego środowiska naukowego biorą udział w pracach IUPAC:
- prof. Paweł Kulesza, czł. PAN – Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii
National Adhering Organization, Chair of the Committee of Chemistry of the Polish Academy of Sciences - prof. Malgorzata Witko, czł. PAN – Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN
Physical and Biophysical Chemistry Division; Committee on Ethics, Diversity, Equity and Inclusion
- dr hab. Oleh Demchuk, prof. ucz. – Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Medyczny
Committee on Chemical Research Applied to World Needs - dr Iwona Maciejowska – Uniwersytet Jagielloński, Wydział Chemii
Subcommittee – Chemistry Teacher International Editorial Board - prof. Barbara Nawrot – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Biotechnology - prof. Grzegorz Mloston – Uniwersytet Łódzki, Wydział Chemii
Subcommittee on Organic Synthesis - dr Cezary Gumiński – Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii
Subcommittee on Solubility and Equilibrium Data - dr hab. Paweł Oracz – Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii
Subcommittee on Solubility and Equilibrium Data - dr hab. Monika Gosecka – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Polymer Terminology - prof. Stanisław Słomkowski – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Polymer Terminology - prof. Andrzej Gałęski – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Structure and Properties of Commercial Polymers - prof. Ewa Piórkowska-Gałęska – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Structure and Properties of Commercial Polymers - dr hab. Artur Różański – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Subcommittee on Structure and Properties of Commercial Polymers - dr hab. Justyna Walkowiak-Kulikowska, prof. ucz. – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii
Terminology and Classification of Per- and Poly-Fluoroalkyl Substances - prof. Sławomir Jarosz – Instytut Chemii Organicznej PAN
National Adhering Organization, Polish Academy of Sciences - dr. hab. Marcin Górecki, prof. inst. – Instytut Chemii Organicznej PAN
National Adhering Organization, Polish Academy of Sciences
Na przełomie 2024/2025 Komitet Chemii PAN przekazał oficjalne rekomendacje dotyczące udziału przedstawicieli Polski w pracach Unii na kolejną dwuletnią kadencję (2026-2027).
Korzyści z członkostwa
Coroczna składka wynikająca z przynależności PAN do IUPAC otwiera szereg możliwości, w tym:
- Przedstawicielstwo w Radzie IUPAC – najwyższym organie zarządzającym Unii;
- Uzyskanie statusu członka tytularnego, stowarzyszonego lub krajowego przedstawiciela w dowolnym Wydziale lub Komitecie stałym IUPAC.
- Udział w dyskusjach nad kluczowymi problemami pozwala na wprowadzenie tych zagadnień do dyskursu naukowego w Polsce;
- Aktywny udział polskich naukowców w międzynarodowych konferencjach organizowanych przez IUPAC;
- Prawo organizowania w Polsce Kongresu IUPAC oraz konferencji objętych auspicjami IUPAC;
- Dostęp do najnowszych reguł i terminologii chemicznej, z możliwością ich adaptacji na język polski;
Prace prowadzi Komisja Terminologii Chemicznej przy Polskim Towarzystwie Chemicznym (PTCHEM), która współpracuje z Radą Języka Polskiego przy Prezydium PAN i Komitetem Językoznawstwa PAN. W skład Komisji wchodzi Wiceprzewodniczący KCh PAN prof. dr hab. Łukasz Albrecht; - Wyznaczenie jednego krajowego wydarzenia w roku, podczas którego przyznawane będą Nagrody Plakatowe IUPAC;
- Bezpłatna roczna subskrypcja magazynu/czasopisma IUPAC „Chemistry International”;
- Aplikowanie o wszystkie prestiżowe międzynarodowe nagrody IUPAC (patrz sekcja poniżej);
- Udział w „Forum Prezesów” – spotkaniu prezesów towarzystw i stowarzyszeń chemicznych z całego świata, w celu wypracowania wspólnych rozwiązań kluczowych problemów w dziedzinie chemii, jak i promowania wzajemnej współpracy i zwiększenie globalnego wpływu chemii na rzecz wspólnego dobra. Naszą społeczność reprezentuje Polskie Towarzystwo Chemiczne (PTCHEM).
Nagrody IUPAC
IUPAC co roku przyznaje szereg międzynarodowych nagród w celu uhonorowania wkładu naukowców w rozwój chemii.
Komitet Chemii PAN zachęca do zapoznania się ze szczegółowymi wymaganiami otwartych konkursów oraz do składania aplikacji.
Otwarte nabory
Podkomitet IUPAC ds. danych dotyczących rozpuszczalności i równowag chemicznych (SSED) przy Dywizji V IUPAC – Chemii analitycznej, ogłasza 2. edycję Nagrody Balarew Award 2025, przyznawanej młodym naukowcom prowadzącym badania w zakresie rozpuszczalności i/lub równowag chemicznych w mieszaninach jednorodnych.
Nagroda Balarewa została ustanowiona w 2023 roku i jest nagrodą finansową (1000 $). Zgłoszenia mogą być składane zarówno przez osobę nominującą, jak i dopuszczalne są zgłoszenia własne (self-nomination).
Wymagane dokumenty:
- formularz zgłoszeniowy (online);
- list poparcia zawierający uzasadnienie zgłoszenia;
- skrócone CV wraz z wykazem najnowszych publikacji.
Termin nadsyłania aplikacji: 30 czerwca 2025 r.
Zamknięte nabory
Warunkiem uczestnictwa w konkursie jest ukończona i obroniona praca doktorska w 2024 roku. Nagroda ta wspiera wybitnych młodych naukowców na początku ich kariery za znakomite prace doktorskie z zakresu nauk chemicznych. Co roku przyznawanych jest do pięciu nagród, z których każda obejmuje 1000 USD oraz do 1000 USD na pokrycie kosztów podróży na Kongres IUPAC 2025 (w Kuala Lumpur w dniach 11-18 lipca). Laureaci zaprezentują poster z badań oraz wezmą udział w sesji plenarnej, a także będą mogli opublikować artykuł przeglądowy w czasopiśmie „Pure and Applied Chemistry”.
Termin nadsyłania zgłoszeń: 15 lutego 2025 r.
Jest to pierwsza edycja tej Nagrody. Nagroda ta przyznawana będzie za przełomowe odkrycia lub postępy w chemii, które wspierają zrównoważony rozwój. Laureat otrzyma certyfikat, medal, nagrodę pieniężną 30 000 USD oraz zwrot kosztów podróży na ceremonię wręczenia nagrody podczas Kongresu IUPAC w lipcu 2025 r. Jury Nagrody może wybrać jednego, dwóch lub trzech laureatów. W przypadku dwóch/trzech laureatów, nagroda pieniężna zostanie podzielona pomiędzy nich. Dodatkowo, laureat zostanie zaproszony do wygłoszenia wykładu na Uniwersytecie w Tajpej w ciągu dwóch lat od otrzymania Nagrody.
Termin nadsyłania zgłoszeń: 17 lutego 2025 r.
Nagroda ta przyznawana jest za wybitne osiągnięcia w zakresie harmonizacji międzynarodowych regulacji, polityki publicznej oraz edukacji dotyczących chemii ochrony roślin. Laureat otrzyma honorarium 3000 USD oraz do 2500 USD na pokrycie kosztów podróży do USA. Wręczenie nagrody odbędzie się podczas jesiennego spotkania American Chemical Society w Waszyngtonie, w dniach 17-21 sierpnia 2025 r. Laureat zostanie zaproszony do opublikowania artykułu przeglądowego w czasopiśmie „Pure and Applied Chemistry”.
Termin nadsyłania nominacji: 1 lutego 2025 r.
Laureaci nagród i wyróżnień IUPAC z Polski
- Nagroda IUPAC dla wybitnych kobiet w chemii
2015 – prof. Ewa Bulska, Uniwersytet Warszawski
2011 – prof. Izabela Nowak, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
- Nagroda IUPAC im. Franzosiniego za wybitny i trwały wkład do tematyki krytycznej oceny danych dotyczących rozpuszczalności i powiązanych procesów równowag chemicznych
2024 – dr Cezary Gumiński, Uniwersytet Warszawski
2004 – dr hab. Marian Góral, Instytut Chemii Fizycznej PAN
- Wyróżnienie w konkursie „Układ okresowy młodych chemików” z okazji 100-lecia IUPAC
2019 – dr hab. Anna Pasternak, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN